ڕیفراندۆم

ساڵیادی رفراندۆم

گفتوگۆی ئاسۆکمال لەگەل بڵاوکراوەی “بۆپێشەوە” کە هاوری عبدوڵا محمود ئەنجامی داوە سەبارەت بە ساڵیادی رفراندۆم و تەجروبە و هۆکانی شکستی پارتی و یەکێتی و ڕیشەکانی مانەوەی کێشەی کورد و کاریگەریەکانی نەبونی دەوڵەت لەسەر ژیان و چارەنوسی خەڵکی کرێکار و زەحمەتکێشی کوردستان.
بۆپێشەوە: ٢٥ سێبتەمبەر ساڵیک بەسەر ئەنجامدانی ریفراندۆمدا تێپەربوو، دوای ساڵیک بەسەر ریفراندۆمدا دەڵێن چی؟
ئاسۆکمال: پێویستە لەم تەجروبەیەوە چەند شتێک فێربین. گرنگترینیان بەڕای من ئەمانەن؛
یەکەم؛ یەکێتی و پارتی کە ستراتیژی سەربەخۆییان نیە،رفراندۆمیان وەک وەسیلەیەک بەکارهێنا بۆ پاراستنی دەستکەوتەکانی دوای هاتنی داعش و لەسەروو هەموشیانەوە کۆنترۆڵی کەرکوک. بەڵام لەبەر بەرژەوەندی سیاسی جیاوازی باڵی دەستڕۆشتوی یەکێتی ئەنجامی رفراندۆم کرایە بیانو بۆ تەسلیمکردنی کەرکوک بە ئێران و حکومەتی شیعە. یەکێتی و پارتی وازیان لە ئەنجامی رفراندۆم هێنا و دۆخی کوردستانیان گەڕاندەوە بۆ پێش ڕوخانی بەعس و گەڕانەوە ناو حکومەتی عێراق بۆ پاراستنی بەشە دەسەڵات و داهاتەکانیان. ئەمە دەیسەلمێنێ کە دۆخ و چارەنوسی کوردستان بەدەست یەکێتی و پارتیەوە هەمیشە قابیلی سازش و فرۆشتنە ئەگەر هەرلایەک لەم دوو حزبە دەسەڵاتدارە قازانجی سیاسی لەم مامەڵەیەدا بێت. بەستنەوەی رفراندۆم و ئاکامەکەی بە بەرژەوەندی سیاسی و ئابوری یەکێتی و پارتیەوە و بەتایبەت پاراستنی کۆنترۆڵیان بەسەر چاڵە نەوتەکانی کەرکوکدا و مانەوەی ئەم دوو حزبە لە ژێرسایەی سیاسەتی ئێران و تورکیا لەعێراقدا ، ئەمانە هەمویان فاکتەری بەلاڕیدابردنی خواستی سەربەخۆیی و سەرکەوتنی ئەم خواستەن. هەر ڕەزامەندیەکی ئەم دو حزبە لەسەر رفراندوم دەخاتە ژێر ڕەحمەتی ساتوسەودای ئەم دوو هێزەوە بەم خواستەی خەڵکی کوردستان. هەربۆیە هیچ دۆخ و ئایندەیەک و “دەستکەوتێک” نیە کە جێگیر بێ و زەمانەتی هەبێ و قابیلی ساتوسەودا نەبێ لەگەڵ دەوڵەتی عێراق و ئێران و تورکیادا.
دووەم؛ رفراندۆم نیشانی دا کە خەڵکی کوردستان بەردەوامن لەسەر داوای سەربەخۆیی لە عێراق و ئەمە تەجروبەی سەدەیەک لە شەڕو کێشەی قەومیە لەگەڵ دەوڵەتە شۆڤێنیستیە عەرەبیەکانی عێراقدا. ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی چیتر پێوسیتی بە رفراندۆم نیە.بەڵام ئەم خواستە لەلایەن هێز و بزوتنەوەیەکی سیاسیەوە بەدەست دێت کە بتوانێت پێشتر چارەنوسی کوردستان لە دەست یەکێتی و پارتی دەربهێنێ. بەبێ بونی هێزی سەربازی و دەسەڵاتی سیاسی و ئابوری ناتوانرێ نەخشەی سەربەخۆیی جێبەجێ بکرێ و توانای بەرەنگاربونەوەی هێرش و فشارێکی حکومەتی عێراق هەبێ.لەئێستادا ئەم بزوتنەوە و هێزە سیاسیە لە نێو حزبە ناسیونالیست و ئیسلامیەکان و ریفۆرمیستەکانی بورژوازی کوردا پەیدانابێ و ئەوە بزوتنەوە و حزبی کرێکاریە کە لە یەکلاکردنەوەی ململانێی دەسەڵات لەگەڵ بورژوازیدا دەتوانێ ئەم داوای سەربەخۆییەش وەک یەکێک لە تاکتیک و سیاسەتەکانی بەرێتەپێش و بزوتنەوەیەکی جەماوەری بۆ بەڕێ بخا.
سێهەم؛ هەلومەرج و بڕیاری نێودەوڵەتی و هەڵوێست و پەرچەکرداری ئێران و تورکیا دەبێ پێشوەخت حسابی بۆبکرێ و بزانرێ کە لەئێستادا ئەمانە هەموو دژی سەربەخۆیی کوردستانن. لەوانەیە لە گۆڕانکاریەکانی داهاتوی هاوسەنگی هێزەکان لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەم هەڵویست و دۆخە بگۆڕێت، بەڵام لە ئێستادا جێبەجێ بونی ئەم خواستەی ئەستەم کردوە و هەربۆیە کار بۆ سەربەخۆیی کوردستان پێویستی بە ڕاکێشانی پشتیوانی نێودەوڵەتیە.
چوارەم؛ کێشەی کەرکوک لەڕیگەی شەڕ و ململانێی قەومی و عەسکەری بەقازانجی دانیشتوانی کەرکوک و کوردستان تەواو نابێ و پێویستە زەمینەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی ئارام و دوور لە دەمارگیری قەومی لەو شارە و جێگا ناکۆکەکان دروست بکرێ تا لە ئایندەدا یارمەتی پرۆسەی هەڵبژاردنێکی ئازادی هاوڵاتیان بدا لە کاتی جیابونەوەی کوردستاندا.
بۆپێشەوە: تا ئیستا زۆر کەس و لایەن لە نەیارانی ئەنجامدانی ریفراندۆم، دۆخی نەخوازراوی کوردستان، بەتایبەتیش هەلومەرجی دوای ١٦ ئۆکتۆبەر، بە بەرئەنجامی ریفراندۆمێکی ناوەخت لەقەڵەم دەدەن، ئیوە لەو بارەیەوە دەڵێن چێ؟
ئاسۆکمال: رفراندۆم هیچ کات ناوەخت نەبوە لە ساڵی ١٩٩١ەوە و ئەمە مافێکی سەرەتایی خەڵکی کوردستانە کە دەنگی بەسەربەخۆبون داوە و بەرهەمی سەدەیەک لە ستەم و کێشەی قەومی دەوڵەتی عێراقە. دۆخی دوای ١٦ ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ وەک دۆخی دوای٣١ی ئابی ١٩٩٦وایە. ئەوکات رفراندۆمێکیش نەبوە کە پارتی بەعسی هێنایە هەولێر. رفراندۆم بانویەک بو بۆ عەبادی کە ناوچە ناکۆکەکان کە دوای داعش کەوتە دەستی حکومەتی هەرێم بگەڕێنێتەوە ژێردەستی خۆی، بەڵام ئەمە پاساوی سیاسەتی یەکێتی نادا بۆتەسلیمی کەرکوک بە ئێران وعەبادی. ئەگەر رفراندۆمیش نەکرایە دیسانەوە حکومەتی عەبادی داوای گەڕانەوەی بۆ ئەو شوێنانە دەکرد. هەر هەمان سیاسەتی پێش هاتنی داعشی پیادە دەکرد لە خستنەژێرپێی مادەی ١٤٠ و جێگیرکردنی حەشدی شەعبی لەو ناوچانە .رفراندۆم ئەم پرۆسەیەی خێراترکردوە و بەڵام تەنیا هۆکاری سەرەکی تێکچونی دۆخی کوردستان نیە.
باسی”ناوەخت بونی رفراندوم” لە ئەنجامی شکستی پارتی و یەکێتیەوە هاتوە لە بەرگری لە ئەنجامدانەکەی. بێگومان ئەگەر لە جێگای یەکێتی و پارتی هێزگەلێکی سیاسی تر سەرپەرشتی ئەم پرۆسەیەیان بکردایە ، ئەکرا لەسەر ڕاکێشانی پشتیوانی نێودەوڵەتی و نوێنەرایەتی کردنی سیاسی ئەم مەسەلەی رفراندۆمە لە کۆبونەوەکانی نەتەوەیەکگرتوەکاندا و نێوەندە نێو دەوڵەتیەکاندا، ئامادەکاری جەماوەری و سەربازی بەرامبەر بە پەلاماردانی سوپای عێراق ،حسابکردن بۆ چۆنیەتی دواخستنی چەند مانگەی رفراندۆم و فرسەت نەدان بە عەبادی و حەشدی شەعبی بۆ قۆستنەوەی شەڕی دژی داعش و نەبەستنەوەی رفراندۆم بە شەڕ لەسەر مانەوەی کۆنترۆڵی پارتی و یەکێتی بەسەر بیرە نەوتەکانی کەرکوکدا و زۆرشتی تر، ئەمانە هەموو دەکرا بۆ زەمینەسازکردن بۆ بەرگریکردن لە ئەنجامەکەی سازبکرێ.بەڵام نەبونی هێزێکی لەم چەشنە کە لەجیاتی یەکێتی و پارتی چارەنوسی کوردستانی بەدەست بێت کە بۆشایی سەرەکیە لەم کارەدا بەمانای ئەوە نیە کە خودی ئەنجامدانی رفراندۆم بە گشتی ناوەخت بوە، لەبەرئەوەی ئەو بەدیلەی یەکێتی و پارتی لەو کاتەدا دەمومدەست جێبەجێ نەدەبوو و ئێستاش پرۆسەیەکی دورودرێژی دەوێ تاکو ئەم هێزە ئەلتەرناتیڤە دێتە مەیدان و جێگا بە یەکێتی و پارتی لێژ دەکا و هەر ئەمەش سەرکەوتنی خواستی سەربەخۆیی مسۆگەر دەکا و لەدەست مامەڵەی یەکێتی و پارتی ڕزگاری دەکا.
هەربۆیە پێویستە لە واقعیەتی سیاسی ئەو کاتەی کوردستانەوە سەیری “وەخت بون یان ناوەخت بوونی رفراندۆم ” بکەین. لەدوای داعش، ناجێگیری هاوسەنگی هێز لەنێوان بەغدا و هەولێر لەلایەک و لەنێو یەکێتی و پارتی لەلایەکی ترەوە، ئەم دۆخەی دروستکرد. ئەنجامدانی رفراندۆم بوە کەناڵێک بۆ تێپەڕبونی ئەو تەوژمی ململانێ و شەڕە سیاسیانەی توندبوبونەوە و پێویستی بە زەمینێک بوو کە شەڕەکەی تێدا ڕوبدا. نیازی پارتی و، تەنانەت لەسەرەتادا یەکێتیش، ئەوە بوو کە بە ئەنجامدانی رفراندۆم شەرعیەتێک بدەن بە مانەوەیان لەجێگەناکۆکەکاندا بەڵام هەم لەبەر هەڵوێستی ئەمریکا و ئێران و تورکیا و هەم لەبەرئەوەی یەکێتی چوە ژێرفشاری ئێرانەوە، رفراندۆم بوە بیانوی حکومەتی عێراق بۆ لەشکرکێشی و یەکلاکردنەوەی دەسەڵات لە جێگاناکۆکەکاندا. دواترهاوسەنگی هێز گۆڕاو و پارتی ئەو باڵادەستیەی جارانی نەما بەڵام یەکێتیش پێی نەبوە هێزی یەکەم، بەڵکو هەردولایان بەرامبەر بە حکومەتی عێراق لاوازبوون.
ئەوانەی دەڵێن “رفراندۆم ناوەخت” بوو ، هیچ کات ناڵێن کەی کاتی ئەنجامدانی رفراندۆمە و لەڕاستیدا خوازیاری سەربەخۆیی نین. هیچ کام لەم هێزانەی خاوەنی ئەم قسەیەن لە کوردستان لە ساڵی ١٩٩١ەوە چەندین کاتی گونجاو هەبوە بۆ ئەنجامدانی رفراندۆم ، لەچەشنی ١٩٩١ دوای چۆڵکردنی کوردستان لەلایەن بەعسەوە، لە ٢٠٠٣ دوای ڕوخانی بەعس ، لە ٢٠١٤ دوای هاتنی داعش و نەمانی حکومەتی عێراقی لە کەرکوک و جێگاناکۆکەکان ، لەهەموو ئەم کاتانەدا ڕۆژێک نەمان بیست ئەمانە بڵێن کاتیەتی . هەربۆیە کەس ناتوانێ ئەوە بەجدی وەربگرێ کە ڕەخنەی ئەوان تەنیا لە کاتی ئەنجامدانی رفراندۆمە نەک خودی رفراندۆم و سەربەخۆیی کوردستان. بەشێک لەم هێزانە جگە لەوەی بێدەنگیان هەڵبژارد بەرامبەر بە لەشکرکێشی و کوشتاری حکومەتی عێراق بەڵکو کەوتنە دژایەتی رفراندۆم وەک مافێکی ڕەوای خەڵکی کوردستان و دەیانویست لەڕێگەی هاوکاری عەبادیەوە بەرامبەر بە پارتی پلە و پۆستیك پەیدابکەن و ببنە هێزی سەرەکی لە کوردستاندا و کەم تازۆر وەک باڵی بنەماڵەی تاڵەبانی رەفتاریان دەکرد.
هۆکاری ئەم دۆخەی کوردستان کە تورکیا و ئێران و عێراق دەتوانن بە بیانویەک ، کە ئەم جارەیان رفراندۆم بوو،بیشێوێنن و هەرجارەی کارەساتێک بەسەر خەڵکەکەیدا بهێنن و ئارامی سیاسی و ئابوری تێک بدەن لە ئێستادا بەشێکی سەرەکی خودی دەسەڵاتی یەکێتی و پارتیە و هاوکاری ئەوانە لەگەڵ ئەم دەوڵەتانەدا و پێویستی پەنابردنیانە بۆ ئەم دەوڵەتانە تاکو هاوسەنگی هێزی ناوخۆی کوردستانی پێ بگۆڕن. ئەگەر یەکێتی بیزانیایە بەرژەوەندیە سیاسی و ئابوریەکانی لەگەڵ هەنگاوەکانی پارتیدا بۆ دابین دەبێ لەو تاکتیکەی رفراندۆمدا ئەوا ڕێگایەکی هاوبەشی لەگەڵ پارتیدا دەگرتە بەر بۆ چارەسەری کێشەی کەرکوک دوای رفراندۆم و نەدەچووە ژێر داوای ئێران و حکومەتی عەبادیەوە بۆ تەسلیمکردنەوەی ئەو شارە.
هۆکاری ئەم سیاسەت و تاکتیکە دژ بەیەکی یەکێتی وپارتی و شەڕ و ململانێی ناوخۆیان و ڕیکنەکەوتنی ستراتیژیان دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە ئەمانە ناسیونالیزمێکی بێ دەوڵەتن و هێزێکی لۆکاڵی و ناوچەگەری میلیشیایین کە بەرژەوەندی داهات و دەسەڵاتی ناوچەکانیان لەپێش دۆخ و چارەنوسی کوردستان و خەڵکەکەیەوەیە. ئارنست گیللنەر دەڵێ دۆخی کورد و سۆماڵیەکان شازن لەمڕۆی دنیادا بەوەی کە وەک نەتەوەیەکی قەبیلەیین ، کە هەندێ کات لەناوخۆدا وەک قەبیلەیە هەرچەند ڕوو بە جیهانی دەرەوە وەک قەومیەت دەردەکەوێ. ئەو لە ساڵی ١٩٨٣دا کتێبێکی بەناوی “نەتەوە و ناسیونالیزم”ەوە دەرکردوە و کە لە چەند جێگایەکدا ئاماژە بە کورد دەکا. ئەو دەڵێ ” ناسیونالیزم نەتەوە دروست دەکا نەک بە پێچەوانەوە”. ناسیونالیزمی کورد نەتەوەی کوردی دروستکردوە بەڵام بەوەی نەیتیوانیوە و ستراتیژی نەبوە ببێ بەدەوڵەت ئەم پرۆسەیە هەروا بە ناکامڵی ماوەتەوە. دۆخی ئێستای کوردستانیش کە نزیک بە سێ دەیەیە دەسەڵاتی دیفاکتۆی کوردی هەیە نەیتوانیوە ئەو پرۆسەیە کامڵ بکا و قەوارەیەکی سیاسی مۆدێرنی دەوڵەتی دروست بکا و قاڵبی عەشیرەتگەری و بنەماڵەیی و ناوچەگەری سەپێنراوە بەسەر دۆخی کۆمەڵایەتی و سیاسی کوردستاندا و ڕێگەی گرتوە لە گەشەکردنی و کامڵبونی بەرەو کۆمەڵگەیەکی مۆدێرن و دەوڵەتێکی مۆدێرن. ئەمانە ڕەنگدانەوەی لەسەر ئابوری و خوێندن و ڕۆشنبیری و ناسنامە و خەباتی چینایەتی داناوە و دۆخێکی سەخت و چەقبەستوی دروست کردوە.
هێنانەوەی ئەم سەرخەتانەم تەنیا بەو مەبەستە بوو کە نیشانی بدەم کە کەلتوری تەنیا “ئەنتی پارتی و یەکێتی ” بوون و بەتایبەتیش “ئەنتی پارتی” و وتنەوەی ئەمانە گەندەڵ و خۆفرۆشن چەند سادە و لاوازە، لەوەدا کە دوای سێ دەیە ناتوانێ شیکردنەوەیەک بکات بۆ ئەوەی بۆچی “یەکێتی و پارتی” وەک دوو هێزی ناسیونالیست هێندە “خۆفرۆش” و خۆبەکەم زان و ڕیسوان بەڵام توانیویانە لەدەسەڵاتدا بمێننەوە و شەرعیەت بدەنەوە بە دەسەڵاتەکەیان ، نەک بە تەنیا بەزۆری چەک و سەرکوت بەڵکو وەک ئایدیۆلۆژیا و سیاسەتی ئەمری واقیعی بورژوازی کوردیش. هێشتا”ناسیونالیزمی کورد” وەک تیۆری شەرعیەتی سیاسی ئەم دوو حزبە کاردەکا لەژێرکاریگەری ئەو ڕۆشنبیریە ناسیونالیستیەدا کە مادام چوارچیوەی ئەتنیکی کورد لە عێراقدا هەیە پێویستە دەسەڵاتی سیاسی حزبە ناسیونالیستەکانیش هەبن. سەرەرای ئەوەی ئاڵوگۆڕە ئابوری و سیاسیەکانی ١٥ ساڵی ڕابردووی کوردستان ناکۆکی دروستکردوە لە نێوان فەرهەنگی گشتی خەڵک و فەرهەنگی ناوچەگەری و عەشیرەتگەری دوو حزبی دەسەڵاتداردا و ناڕەزایەتیە جەماوەری و سیاسیە بەردەوامەکانیش بەم دوو حزبە ناسیونالیستە دووریەکی لە نێوان دەسەڵات و جەماوەری کرێکار و فەرمانبەر و هەژار و ئازادیخوازدا دروستکردوە. بەڵام هێشتا ناڕەزایەتی کرێکار و فەرمانبەر و خەڵکی ئازادیخواز بەرامبەر بەم دەسەڵاتە لە ژێر سایەی ڕۆشنبیری ناسیونالیستیدا ماوەتەوە و نەیتوانیوە ڕۆشنبیریەکی جیاواز و دژ بە ڕۆشنبیری دەسەڵاتدار دروست بکا.بێگومان پێویستە شیکردنەوە سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی سەبارەت بە کوردستان و ناسیونالیزمی کورد بکرێت تا بزانین بەدیلی ئەم دۆخە چیە؟
بەکورتی ئەنجامدانی رفراندۆم لە ٢٧ ساڵی ڕابردوودا هیچ کات “ناوەخت” نەبوە و هەمیشە شانسی سەرکەوتنی هەیە چونکە زۆربەی زۆری خەڵک بە تەجروبەی پراتیکی خۆی بەو ئەنجامە گەیشتوە کە سەربەخۆیی ڕێگاچارەیە لەگەڵ حکومەتی عێراقدا. ئەوەی شکستی هێنا بەڕای من رفراندۆم نەبوو چونکە زۆربەی خەڵک بەسەرکەوتوانە دەنگی بەسەربەخۆیی دا، هەربۆیە ئەوەی شکستی هێنا ئەو ئەنجامە بوو کە پارتی و باڵێکی یەکێتی لە رفراندۆمیان دەویست، کە ئەم ئەنجامە ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی وەک ئاکامی رفراندۆم نەبوو، بەڵکو شکستی وەسیلەیەک بوو کە لە ڕێگایەوە ئەم حزبانە دەیانویست شەرعیەتێک بدەن بەو جێگەوڕیگەی تازەیەیان کە لە دوای داعشەوە بەدەستیان هێنابوو. بەڵام چ لە ناوخۆی عێراق و چ لە ئاستی ناوچەکە و جیهان ئەمەیان بۆ نەچوە پێش و ئەم ئەنجامەی مامەڵەکردن بە رفراندۆمە شکستی هێنا. خواستی سەربەخۆیی لای خەڵکی کوردستان بوەتە ڕێگاچارەیەک و هەرکاتێکی تر بە رفراندۆم بێت یان بێ رفراندۆم خەڵک دەنگ بەم خواستە دەدەن.

Add Comment

Click here to post a comment