قۆناغی نادیاری “یەکێتی دوای تالەبانی”
“یەکێتی دوای تالەبانی” قۆناغێکە لەمێژووی یەکێتی دا کە ئایندەکەی نادیارە . ئەم نادیاریەی ئایندەی زلهێزێک و بەشیکی دەسەڵاتی سیاسی لەکوردستان ناجێگیریەک لە هاوسەنگی هێزە سیاسیەکان و ململانێ و شەڕی دەسەڵات و کێشەی کوتلەکانی ناوخۆی یەکێتی و مەسەلەکانی بەڕیوەبردن و ئیدارەی ژیانی خەڵک لە ناوچەکانی ژێردەسەڵاتی یەکێتدا بەدوای خۆیدا دەهێنێ.
ژیان و چارەنوسی سیاسی کوردستان لە ٢٢ساڵی ڕابردوودا لە بازنەی ململانێی یەکێتی لەگەڵ پارتیدا چوەتە پێشەوە. بازنەیەکی شەڕی دەسەڵات کە دەورانێک بریتی بوە لە شەڕی ناوخۆ و دەورەی دوای بەعسیش بە ڕیکەوتنی ستراتیژی لەسەر بەشداری لەپرۆسەی سیاسی عێراق و دابەشکردنی دەسەڵات لەکوردستاندا تێپەڕیوە. یەکێتی باجی وەرگرتنی پۆستی سەرۆک کۆماری بەدەسەت هەڵگرتنی لە ئیمتیازی سەرۆکی هەرێم و باڵادەستی لە حوکمەت و داهاتی کوردستاندا بۆ پارتی دا. هەربۆیە لە ١٠ساڵی ڕابردووی ڕیکەوتنامەی ستراتیژیدا هاوسەنگی هێزی ئەم دوو حزبە دەسەڵاتدارەی کوردستان بەقازانجی پارتی گۆڕدراوە .
پاشەکشەی ئەمریکا لەعێراق و باڵادەستی مالکی و هەڵگیرسانی شەڕی سوریا و دروست بونی قوتبەندی نیوان ئێران و تورکیا و ووڵاتانی خلیج پرۆسەی سیاسی عێراقی ناجێگیر کرد ،و بەشە داهات و دەسەڵاتی فیدرالی هەرێمی توشی قەیران کرد. ڕەنگدانەوەی ئەم قەیرانە بەشێوەی شەڕێکی سارد لەنێوان تالەبانی و بارزانیدا لەسەر گۆڕینی هاوسەنگی نێوان یەکێتی و پارتی و گۆڕینی ڕیکەوتننامەی ستراتیژی و کەمکردنەوەی دەسەڵاتی سەرۆکی هەرێم و لایەنگیری بۆ قوتبە دژ بەیەکەکانی ناوچەکە و دانوسان لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی گۆڕان و ئیسلامیەکاندا دەرکەوت.
قۆناغی “یەکێتی دوای تالەبانی” قۆناغی نادیاری ئایندەی ئەم شەڕە ساردەیە. ئایا یەکێتی دەتوانێ ئەم شەڕی دەسەڵاتە لەگەڵ پارتیدا درێژەپێبدا یان تەسلیمی ئەمری واقیعی پلەدوویی خۆی دەبێ؟ ئایا یەکێتی چ دەستکەوتێک لەوەرگرتنەوەی پلەی سەرۆک کۆماری عێراق بەدی دێنێ و چ کارێکی وەک سەرۆک کۆمار پێدەکرێ تا پارتی بە مانەوە لەچوارچێوەی ئێستای ڕیکەوتنامەی ستراتیژیدا قایل بکا؟ ئایا مانەوە لەپرۆسەی سیاسی عێراقدا و مانەوە لەهاوپەیمانێتی لەگەڵ شیعە و ئیراندا چ هێزو دەورێک بەیەکێتی دەدا لەبەرانبەر ڕیکەوتنی پارتی لەگەڵ تورکیا و پشتیوانی لە هێزەکانی سونەی عێراقدا؟ یەکێتی کام رێگەیە دەگریتە بەر ، ڕیکەوتن لەگەڵ گۆڕان و فشاردروستکردن بۆ کەمکردنەوەی دەسەڵاتی سەرۆکی هەرێم و گۆڕینی سیستەمی سەرۆکایەتی یاخود مانەوە لە چوارچیوەی هاوپەیمانی پارتیدا بەرانبەر بە گۆڕان و ئۆپۆزسیۆن؟ ئایا جیاوازی هەڵوێست گرتنی کوتلەکانی ناو یەکێتی بۆ وەڵام بەم سیاسەتە جیاوازانە چ ڕێگایەک دەخاتە بەردەم ئەم کوتلانە بۆ حەسم کردنی ئەم سیاسەت و کێشانە، دەنگدان و پرەنسیپی زۆرایەتی و کەمایەتی یاخود بەکارهێنانی زۆری عەسکەری و تەشکیلاتی و ئابوری ؟
ڕەنگدانەوەی ئەم ئەزمە و کێشانە لەسایەی دەسەڵاتی میلیشیایی وگەندەڵی ئیداری و نەبونی خزمەتگوزاریەکاندا، بەڕێوەبردنی ژیان و گوزەران و ئاسایشی خەڵک ڕوبەڕوی سەختی و نائارامی و ترسی شەڕو پێکدادانی هێزە میلیشیایەکان دەکاتەوە. ئەمە ئەو ئایندە نائارام و ناجێگیریە سیاسی و کۆمەڵایەتیەیە کە ئایندەی نادیاری قۆناغی یەکێتی دوای تاڵەبانی نیشانی دەدا و پێویستە خەڵکی کوردستان و هێزە ئازادیخوازەکان بۆ ڕوبەڕوبونەوەی ئەگەر و مەترسیەکانی ئامادەیی پێش وەختیان هەبێ و ڕیزی ناڕەزایەتیەکان و بزوتنەوەی جەماوەری و سیاسیەکان ئەرک و پێداویستیەکانی سەرکەوتنی خۆیان لەم دۆخە نوێ یە بناسن.
دەورانی نوێی شەڕی ساردی یەکێتی و پارتی
تاڵەبانی لەململانێی نێوان بارزانی ومالکیدا ولە ناکۆکی نێوان ئێران و تورکیادا لەدەستێوەردانی سوریادا سوودی لەناکۆکی هێزەکان دەبینی تاڕێگری لەباڵادەستی بڕیاری پارتی بکالەسەر مەسەلەی نەوت و بودجە و چارەنوسی سیاسی کوردستان. پۆستی سەرۆک کۆماری فرسەتی مانۆری زۆری بە تاڵەبانی دەدا کە ڕوبەڕوی فشارەکانی پارتی ببێتەوە و ریگری دروست بکات لەوەی کە ستراتیژی دەوڵەتی دیفاکتۆی پارتی بسەپێنێرێت .
پارتیش وه‌ک هێزێکی باڵاده‌ستی سیاسی و ئابوری و سەربازی ووەک هێزی یەکەم لەکوردستاندا خۆی لە هاوسەنگیەکی نوێدا لەبەرانبەر یەکێتیدا دەبینی و جێگای پێی یەکێتی و تاڵەبانی لە عێراقدا لەق دەکرد بەوەی لە پرۆسەی سیاسی وفیدرالیەتدا سەربەخۆبونی هەرێمی وەک دەوڵەتێکی ڕانه‌گه‌یه‌ندراو لەناو دەوڵەتی عێراقدا کردبوە شیعارێکی ئاشکراو بەعەمەلیش کاری بۆدەکرد. پارتی بە بەستنی پەیوەندیە سیاسی و ئابوریەکانی لەگەڵ تورکیا وهێزە سونیەکان ،وە هەروەها بە وەڵامدانەوەی نیازەکانی ئەمریکا و تورکیا لەشەڕی ئێستای سوریادا هاوپەیمانیەکی سیاسی دژ بەدەسەڵاتی مالیکی ونفوزی ئێران لەعێراقدا دروست کردبوو. هاوکات لەناوخۆی کوردستانیشدا سیاسەتی تاڵانکردنی بودجە وسەپاندنی یاسای دژی خۆپیشاندان و ئازادیەکان ،شەرعیەتپێدانی دەزگای سەرکوتی وەک ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم و تیرۆر و گرتنی نەیارانی و سوتانی بارەگا و قەدەغەکردنی قسەکردن لەسەر پیرۆزیەکانی بنەماڵە و شۆڕشەکەیان.. هه‌موو ئه‌مانه لەسایەی حکومەتی هاوبەش لەگەڵ یەکێتیدا فرسەتێكی زێرینی بۆ هاتنەدی خەونی باڵادەستی وسەپاندنی دەسەڵات ودەوڵەتی دیفاکتۆی پارتی خۆشکرد. سەرۆکایەتی هەرێم وبه‌ده‌سته‌وه‌گرتنی حکومەت وپەرلەمان، ئەو وەسیلانه‌ن بۆ داسه‌پاندن و شەرعیه‌تپێدان به‌هه‌نگاوه‌کانی ئه‌م ستراتیژه.
قۆناغی “یەکێتی دوای تالەبانی” دەورانێکی نوێی ئەم شەڕە ساردەی دەسەڵاتی نێوان یەکێتی و پارتیە کە ڕیگری سەرەکی بەردەم ستراتیژی پارتی کە تاڵەبانی و پۆستی سەرۆک کۆماریەکەی بوو لەمەیداندا نەماوە ، بەمەش یەکێتی وەسیلەی فشاری بەغداد و پۆستەکەی لەدەست داوە. ئەم دەورە سەرەکیەی کە پۆستی سەرۆک کۆماری تاڵەبانی لە بەغدا هەیبوو لە ڕاگرتنی هاوپەیمانی شیعە و نفوزی ئێران لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا دادەبەزێ بۆ دەورگێڕانی یەکێتی وەک هیزیک لە ئاستی کوردستاندا کە ڕیگریەکی محەلی لەبەردەم سیاسەتی پارتی و تورکیا دروست کات . واتە دەورێک کە گۆڕان و کۆمەڵی ئیسلامیش دەتوانن کاراکتەرێکی هاوشانی یەکێتی بن بۆ هاوخەتی لەگەڵ ئێراندا. بەم شیوەیە جمهوری ئیسلامی ئیران پێوسیتی بەوە نابێت کە فشار بینێت بۆ مالکی کە ئیمتیازێکی زۆر بدا بەیەکێتی لەعێراقدا و بەم پێیەش یەکێتی وەسیلەی فشاری بەغدا لەدەست دەدا و ناتوانێ پارتی ناچار بەمانەوە لە بازنەی ڕیکەوتنی ستراتیژی بەهەمان مەرجەکانی پێشوەوە بکات. یەکێتی یان دەبێ پلەدوویی و پاشکۆیەتی ستراتیژی باڵادەستی پارتی و دەوڵەتە دیفاکتۆکەی قبوڵ بکا و پابەندی سیاسەت و پاراستنی بەرژەوەندیەکانی پارتی ببێ لە پرۆسەی سیاسی عێراق و دەسەڵات لە کوردستاندا یاخود ڕیگای چوونە پاڵ ئۆپۆزسیۆنی گۆڕان و ئیسلامیەکان هەڵبژێرێ.
ئەمە هەڵبژاردنێکی قورسە و کوتلەکانی ناو یەکێتی لەسەر هیچ کام لەڕیگاکان ساغ نین. لەلایەک ئەم کوتلانە بەرژەوەندیە ئابوری و پۆستە حکومی و ئیداریەکان و هێزە میلیشیاییەکانیان ناتوانن بخەنە ڕیسکی ئۆپۆزسیۆن بونیان بەرانبەر بە پارتی و دەست هەڵگرتن لە حکومەت و دەسەڵات و کەوتنە ژێر سایەی ڕەحمەتی دابەشکردنی بودجە و بەخشینی پۆستە ئیداریەکان و سیناریۆیەکی لەم بابەتە بۆ هێزێکی میلیشیایی وەک یەکێتی تەسلیم بوون و هەڵوەشانەوەی دەسەڵاتە سیاسی و عەسکەری و ئابوریەکەیەتی.ئەم سیناریۆیە مومکین نیە و باسکردن لە ئۆپۆزسیۆنی ئیجابی لەم دواییانە لەلایەن تالەبانی و پلنۆم و ئەنجومەنی ئاخری یەکێتیەوە جگە لە بەرنامەیەکی فشاری تەبلیغاتی بەرامبەر بە پارتی و ناکامکردنەوەی دەوری ئۆپۆزسیۆ
نی پەرلەمانی ئێستا ، شتێکی تر نەبوو. ئەم ڕاستیەی کە هیچ کام لەم دوو حزبە میلیشیایەی دەسەڵات ئۆپۆزسیۆن بوون قبوڵ ناکەن و یان شەڕ یا ڕیکەوتن یا دوو ئیدارەیی تەنیا سیناریۆی سیستەمی سیاسیانە لە ٢٢ ساڵی دەسەڵاتیاندا سەلمێنراوە.
ئۆپشن و ڕیگای مانەوەی یەکێتی لەگەڵ پارتیدا لە حکومەت و لیستی هاوبەشی پەرلەمان و ڕیکەوتنی ستراتیژیدا باجی گەورەتری لەچاو دەورانی تالەبانی دا دەوێت. باجەکەی قبوڵکردنی پلەدوویی لەدەسەڵاتی کوردستاندا و پاشکۆیەتی ستراتیژی دەوڵەتی دیفاکتۆی پارتی و پابەندبون بە سیاسەت و پاراستنی بەرژەوەندیەکانی پارتی لە پرۆسەی سیاسی عێراق دایە. ئەمە پرۆسەیەکە کە یەکێتی توشی کێشەی گەورە لە ناوخۆو دەرەوەیدا دەکا . لەناو یەکێتیدا هێزە نارازیەکانی تەسلیم بوون بە بنەماڵەی بارزانی دەتوانن ئینشقاقی گەورە لەناو ڕیزی کادروئەندامانی ئەم حزبەدا دروست بکەن و بچنە پاڵ بزوتنەوەی گۆڕان و پایەی سیاسی و جەماوەری یەکێتی لاوازتر دەکەن. لەلایەکی ترەوە ئێران لە وەسیلەی فشاری ئابوری ولە بەکارهێنانی فشاری ئیسلامیەکانی وەک کۆمەڵ و بزوتنەوە و سەلەفی و جیهادیەکان و لە هاوکاری زیاتری بزوتنەوەی گۆڕان تا دەگاتە بەکارهێنانی فشاری مالکی و هاوپەیمانی شیعە وە تا دەستێوەردان بەبیانوی بونی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی ،تا دەگاتە هاندانی باڵێکی یەکێتی بۆ یەکلایی کردنەوە و شکست پێدانی ئەوباڵەی کە یەکێتی بەرەو تەسلیم بوون بە سیاسەت و ستراتیژی پارتی دەبا.
هاوسەنگی نوێ و شەڕی بەدیلەکان
هەروەک پیشتر ڕوونمان کردەوە کە قۆناغی “یەکێتی دوای تاڵەبانی” قۆناغی گۆڕانی هاوسەنگی هێزە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکانی کۆمەڵگەی کوردستانە. لاوازبوونی دەسەڵات و ئیدارەی یەکێتی و باڵادەستی پارتی و ستراتیژی خۆسەپاندنی وەک دەسەڵاتێکی سەراسەری ، ئەزمەیەکی قوڵی حکومەتی و سیاسی لەهەرێمدا دروست دەکا. یەکێتی وەک هێزێکی میلیشیایی دەشێ پەنا بۆ چەک بەرێ بۆ ناچارکردنی نەیارەکانی بەمانەوە لە سایەی دەسەڵاتیدا ، بەلام چەک و میلیشیاکەی ئیتر کلیلی چارەسەر نیە بۆ بێ وەڵامی یەکێتی بە مەسەلە سیاسی و ستیراتیژیەکانی چارەنوسی کوردستان کەلە ئەزمەی عێراق و ناوچەکەدا دەیکاتە پاشکۆی پارتی وە یان وەسیلەی فشاری ئیران. یەکێتی خۆی بەدیلێکی نیە و خۆی دەبێتە بابەتێکی شەڕی بەدیلەکان کە دەیانەوێ چارەنوسی یەکێتی و ئیدارەو دەسەڵاتەکەی وەک بەشێ لە پاکێجی بەدیلی وەزعی ئێستای کوردستان بەلایەکدا بخرێ.
هاوسەنگی نوێ لە کوردستاندا لە ئەنجامی سوودوەرگرتنی هێزە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکانە لە لاوازی بەشە دەسەڵاتی یەکێتی . ئەم هاوسەنگیە زوو دەرناکەوێ و هەموو هێزەکان لە ململانییەکدان تا بتوانن ئایندەی ئەم وەزعە دیاری بکەن و سیاسەت و دەوری خۆیان بکەنە ئەمری واقیع. پارتی وەک هێزێکی میلیشیایی و خاوەن ستراتیژیەکی خۆسەپاندنی بەسەر ناوچەی یەکێتیدا ئاستەنگی زۆری لەبەردەمدایە و دەزانێ کە بە هێرشی سەربازی ناتوانێ ناوچەی یەکێتی بخاتە ژێر دەستی خۆی. بزوتنەوەی گۆڕانیش دەیەوێ وەک بەدیلی “یەکێتی دوای تاڵەبانی” دەوری ڕکابەری ئەسڵی پارتی بکاتە وەسیلەی کۆنترۆل کردنی وەزعی سیاسی و ئیدارەی ناوچەی سەوز، وە یەکێتی بخاتە ژێر فشاری تەسلیم نەبوون بەپارتیەوە. ئیسلامیەکانیش وەک دەورانی شەڕی ناوخۆ دەیانەوێ سوود لەم وەزعە وەرگرن بۆ زیاترکردنی ڕوبەری ئیمتیازاتەکانیان لای دەسەڵات و گەڕان بەدوای وەسیلەی فشاردا بەکۆمەکی ئیران و سعودیە و تورکیا.
هەرچەند ئەم دەورانە لە ناجێگیری سیاسی ئەگەری خەتەری پێکدادانی چەکداری ئەم هێزە میلیشیایانەی تێدایە ، بەڵام لەلاوازبوونی دەسەڵات و ئیدارەی یەکێتیدا فەراغێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی دروست دەبێ کە بەو زووانە نە بەپارتی وە نەبەگۆڕان وە نە بە ئیسلامیەکان پڕناکرێتەوە.
ئەم بۆشاییە سیاسی و کۆمەڵایەتیە ئەنجامی کۆبونەوەی کۆمەڵێک لەو ناکۆکیە قوڵانەیە کە بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کورد دەرگیری بوە. لەلایەک ناڕەزایەتی جەماوەری دژ بە تەجروبەی ٢٢ساڵ دەسەڵاتدارێتی میلیشیایی و گەندەڵی حزبە ناسیونالیستەکانی یەکیتی و پارتی و لەلایەکی ترەوە وەزعیەتی تازەی لاوازی یەکێتی و ناڕەزایەتی بەرامبەر ستراتیژی خۆسەپاندنی پارتی و شەق بونێکی سیاسی لە سایەی ئەزمەی ناوچەکەدا .ئەم دۆخە نوێ یە دەرفەتێک بۆ خەڵکی کوردستان دروست دەکا کە بەرژەوەندیەکانی خۆی بناسیتەوە و بە پیی تەجروبەی ٢٢ ساڵی رابردووی لەگەڵ ئەم هیزە سیاسیانەدا چیتر خۆی نەبەستێتەوە بە سیاسەتی ناسیونالیستی هیچ کام لەو هیزانەوە . هەربۆیە ئەم وەزعە زەمینە دروست دەکات بۆ زیاتر بوونی ناڕەزایەتی خەڵک دژ بە زیادبوونی نائارامی ئابوری و نەبونی خزمەتگوزاری و گەندەڵی لەسایەی دەسەڵات و ئیدارەی یەکێتیدا و هاوکات پێویستی هاتنە مەیدانی ڕیزی سەربەخۆی ناڕەزایەتیەکانی خەڵک وە سیاسی بونەوەی تا ئاستی خۆدەرخستنی وەک بەدیلێکی جیاوازی ئازادیخوازانە و چەپ لە بەرامبەر هێزە ناسیونالیست و ئیسلامیەکاندا دەهێنێتە ئاراوە.
کوردستان هەرچەند لەسایەی نادیاری ئایندەی یەکێتیدا بەرەو ناجێگری زیاتر دەچی بەڵام هەموو ئەگەرەکانی سەرەوە لەکۆتاییدا هێز دەیبڕێنێتەوە. ئەگەرێ کە ئایندەیەکی باشتر بۆ ژیان و چارەنوسی خەلکی کوردستان بهێنێ و لەستەمکاری ناوخۆ و بونە قوربانی شەڕی فیدرالی عێراق ودەوڵەتانی دەرەوە بیپاریزێ، لە هاتنەمەیدانی ئەو هێز و بەدیلەی جەماوەری ئازادیخواز و یەکسانی خوازدایە کە لە ١٧شوباتدا سەرەتایەکیان لە بونی خۆیان نیشان دا .
جەماوەری ئازادیخواز لە کوردستان پێویستی بە وەرگرتنی پەیام و تەجروبەی خەڵکی شۆڕشگێری میسرە کە ڕیگای باشتر بوونی ژیان و بەدیهێنانی ئازادیەکانی لە درێژەپێدانی ناڕەزایەتیەکانی و هێز نیشاندانی خۆیدا دەردەخات ، وە لە گۆڕانی هاوسەنگی هێزەکانی میسردا وەک هیزیکی سەرەکی دەوردەگیڕێ. کوردستان و ئایندەکەی بەستراوەتەوە بە ئامادەیی و بوونی هێزی ئەم بزوتنەوە سیاسی و کۆمەڵایەتیە ئازادیخوازەوە کە لەم وەزعەدا ڕیگری لە ستراتیژی خۆسەپاندنی پارتی بگرێ و نەبێتە قوربانی ئەگەری سیاسەتی شەڕی ناوخۆی گۆڕان و ئیسلامیەکانیش لەگەڵ دەسەڵاتدا،بەڵکو لەلاوازیەکانی دەسەڵاتدا بتوانێ باری ژیان و ئازادیەکانی باشتر و فراوانتر بکا و چارەنوسی کوردستان بەرەو سەربەخۆ بوون و ڕزگاربوون لە شەڕی فیدرالی عێراق و دەستدرێژیەکانی ئیران و تورکیا بەرێت.
Add Comment