دیمانه‌ی رۆژنامەى جەماوەر :پێکهێنانى دەوڵەتی سەربەخۆ بە تەنیا رێگاچارەی کێشەی کورده‌

دیمانە: خێڵان بەختیار- سلێمانى
ئاسۆ کەمال لە دایک بووى ساڵى 1965 ى شارى سلێمانى ئەندامى دەستەى دامەزرێنەرى حیزبى کۆمۆنیستى کرێکارى کوردستانە و دانیشتووى سلێمانییە
* هۆکارى جیابوونەوەتان لە حیزبى کۆمۆنیستى کرێکارى عێراق چییە؟
– راستیەکەى ئەمە جیابوونەوە نییە لە کۆمۆنیستى کرێکارى عێراق، بەڵکو ئەمە پێکهێنانى حیزبێکى نوێیە، بە ناوى حیزبى کۆمۆنیستى کرێکارى کوردستان، کە لە بارى سیاسیى و فیکرییەوە هەمان رێبازى حیزبى کۆمۆنیستى عێراقى هەیە، تایبەتمەندى ئەم حیزبە ئەوەیە، کە تایبەتە بە کوردستان بەو پێیەى کوردستان جیاوازە لە بارەى سیاسیى و کۆمەڵایەتى لە عێراق، بۆیە ئێمە پێکهێنانى حیزبى کۆمۆنیستى کرێکارى کوردستانمان بە زەرور زانى.

* بەرنامە و ستراتیژیەتتان بۆ پرسى کورد چییە؟

– ئێمە خوازیارى ئەوەین لە کوردستاندا ریفراندۆمێک بکرێت، رێگەچارەى کێشەى کورد لە عێراقدا بریتیە لە جیابوونەوە لە عێراق و پێکهێنانى دەوڵەتێکى سەربەخۆ ئەمەش بە تەنها رێگەچارە دەزانین، تەجروبەى ئۆتۆنۆمى و فیدراڵى هەمووى نیشانى داوە، کە هیچ ئایندەیەکى بۆ کوردستان پێ نییە، بە تایبەت لە دواى رووخانى بەعسەوە بە روونی دەرکەوتووە کە فیدرالیزم بە بنبەست گەیشتووە، پێمان وایە تاکە چارە لە کوردستادا جیابوونەوە و پێکهێنانى دەوڵەتى سەربەخۆیە، بە حەرەکەتێکى فراوانى دەزانین کە ئێستا کوردستان پێویستى پێیە، چەپ لێرەدا بزوتنەوەیەکە بەرامبەر بە ناسیۆنالیزم و ئیسلامى سیاسیى ئەتوانێ ئایندەیەکى باشتر بۆ کوردستان دیارى بکات، چەپ لە کوردستاندا مێژوویەکى بەهێزى هەیە، ناڕەزایەتى خەڵک بەرانبەر بە دەسەڵات، مەیلى بە لاى چەپدا زیاترە لەوەى بەلاى ئیسلامى سیاسیدا، دەمانەوێ دین لە دەوڵەت و دین لە پەروەردە جیا بکرێتەوە و کۆمەڵێ پڕۆژەی تر، سیفەتێکى تایبەتى حیزبى کرێکارى کۆمۆنیستى کوردستان، ئەوەیە رەخنەیەکى جدیمان لە پراکتیک و شێوەکانى پێشووى حیزبى کۆمۆنیست هەیە لە کوردستاندا، تەجروبەى ئێمە ئەوەیە دەبێ کۆمۆنیست حیزبێکى جەماوەرى سازبدا نەک تەنها حیزبێکى ئایدۆلۆژى وەک ئەوانەى کۆمۆنیست یا کاپیتاڵیان خوێندۆتەوە، بێنە ناو حیزبەوە، بگرە ئاڵوگۆڕێکى جدى لە حیزبى کۆمۆنیستى دا دەبێ لە پراکتیک و چونە ناو خەڵک و وەڵامدانەوەى کێشەکانى خەڵک و رابەرى کردنیان، ئێمە لە هەوڵى ئەوەداین کەوا بتوانین ئەم کۆمەڵگایە لەم وەزعیەتە رزگار بکەین کە ئێستا هەیە، پێشمان وایە دەتوانین کاریگەریمان هەبێت لە داهاتوودا.

* لە ساڵانى 94 و 95 رێکخراوى کوردستانی حیزبى کۆمۆنیستى کرێکارى عیراق بە هەمان شێوە لەگەڵ سەربەخۆیی و بە دەوڵەتبوونى کوردستاندا بوو، ئایا ئەم فکرە هەمان دووبارە کردنەوە نییە، یا ئێوە تەواوکەرى ئەو فکرەیەن؟

– ئەو فکرەیە لە ساڵى 95 لەلایەن (مەنسور حیکمەت)ەوە هاتە ئاراوە باسى لە رێگەچارەى کوردستان کرد، کە لەو وەزعە سەرگەردانییەى کە تێیدابوو نە بەشێک بوو لە عێراق نە جیاببوەوە لە عێراق، ئەوەش کە هەڕەشەى بەعسیشى لەسەر بوو، ئێستاش هەمان بیرۆکەیە، کە کوردستانى عێراق پێویستە دەوڵەتێکى سەربەخۆى تێدا دابمەزرێ، ئەو دیفاکتۆى ئێستا هەیە ئێستا ناتوانێ جواب بداتەوە، بەڵام لە رووى تەتبیقى و پراکتیکەوە چۆن ئەم بیرۆکەیە پیادە دەکەین ئێستا پێمان وایە ببێتە بزوتنەوەیەکى جەماوەرى، من بۆ خۆم لە ساڵى 1999 وە تاکو 2005 کەمپینێکى نێونەتەوەیى بە ناوى کەمپینى ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیى کوردستانم لە دەرەوە بەرێخستبوو، کە دیارە ئەم کەمپینە کارى زۆرى کردووە بۆ راکێشانى پشتیوانى ئەحزابى جۆراوجۆرى ئەوروپایى و هەتا کەسایەتى جیهانى (چۆمسکى) ئێمە پێویستیمان بە پشتیوانى دەرەوەیە، پێویستە بزوتنەوەیەکى جەماوەرى بۆ بەرپاکردنى ریفراندۆمێک یۆ سەربەخۆیى کوردستان لە کوردستاندا دابمەزرێنین، تا بتوانێ ئەم ئامانجى سەربەخۆیى بەدى بێنێ، جیاوازییەکە لێرەدایە لەچاو ساڵانى پێشودا، ئێمە دەمانەوێ ئەو خواستەى خەڵک هەیەتى بچێتە مەیدانى پیادەکردنەوە، لە بەرامبەر بەدیلى فیدراڵى کە یەکێتیى و پارتى دەیانەوێ کەچى ئەتوانم بڵێم 99%ى خەڵکى کوردستان دەنگیان بە سەربەخۆیى داوە، خوازیارى جیابوونەوە بوون، بۆیە پێویست دەکات هەم حەرەکەتى ریفراندۆم و هەم بزوتنەوەى جەماوەرى لە ئاستێکدا رێکبخەین، کە فیعلەن ئەم بەدیلە و کوردستان بەرەو ئاقارى سەربەخۆیى بەرێ.

* باست لە بزووتنەوەى جەماوەرى کرد، لەناو واقعى کۆمەڵگاى کوردیدا، کە کۆمەڵگایەکى موسوڵمانە، کۆمۆنیستیەت تا چەند دەتوانێ خەڵک لە دەورى خۆى کۆبکاتەوە؟

– پێموایە گەر پێناسەى کۆمەڵگاى کوردى بکەین ئەتوانم بڵێم کۆمەڵگایەکى مەدەنییە، راستە بیر و بۆچون و دیانەت و ئەحزابى جۆراوجۆرى تێدایە، ئەمە بەواتاى ئەوە نییە، کە کوردستان بەس خەڵکانى ئیسلامى تێدا بێت، یا کۆمۆنیستى یا عەلمانى، کۆمەڵگایەکى مەدەنییە، کە ئەفکار و بیروبۆچونى دینى و سیاسی بگرە کۆمەڵایەتى هەموشێوازێکى تێدایە، خاڵى هاوبەش کە کۆى دەکاتەوە ئەوەیە کە ئەم کۆمەڵگایە خوازیارى ئەوەیە، کە دەسەڵاتێکى مەدەنى و ژیانێکى مەدەنى هەبێت پێویستیەکانى دابین بکرێت، پێم وایە ویستى ئەم کۆمەڵگایە ئەوەیە کە دەسەڵاتێکى عەلمانى هەبێت و دین لە دەوڵەت جیابکاتەوە، لە خوێندن و پەروەردەش جیاى بکاتەوە، ئەو ناڕەزایەتییەى کە هەیە بەرامبەر داب و نەریتى دواکەوتوانە و شەریعەتى ئیسلام کە رۆژانە ئەمانە دەبینین، گەر سەیرى ئەو حەرەکەتانە بکەیت لە سلێمانى کۆنفرانسى (دۆعا)مان هەبوو لەوە دەردەکەوێ، کە خەڵک و رێکخراوە مەدەنیەکان خوازیارى ئەوەن، کە یەکسانى ژن و پیاو هەبێت و خوازیارى ئەوەن کە دەسەڵاتی دینێک بەسەر ژیانى مەدەنى و بەسەر یاسا مەدەنییەکان نەمێنێ، خوازیارى ئەوەن دین لە دەسەڵاتەوە جیا بکرێتەوە بە مانایەکى گشتى، خوازیارى ئەوەن کە کۆمەڵگایەکى عەلمانى بێ و مافى هەموو ئینسانەکانى تێدا هەبێت، ئەمە تەعبیر لەوە دەکات کە ئەم کۆمەڵگایە کۆمەڵگایەکى مەدەنیە و خوازیارى مەدەنیەتە لە کوردستان، بەرنامەى کۆمۆنیستى ئەوەیە کە فعلەن بتوانێت ئەم دەسەڵاتە مەدەنییە لەم قۆناغەدا کە پلاتفۆڕمى سیاسیی ئێمە ئەوەیە، کە بتوانێ دەسەڵاتێکى مەدەنى دابمەزرێنێ، شانزە ساڵ دەسەڵاتى یەکێتیى و پارتى نیشانى داوە، کە نەیان توانیوە دەسەڵاتێکى مەدەنى لە کوردستان دابمەزرێنن، ئەویش بە حوکمى ئەوەى دەسەڵاتێکى میلیشیاى و دەسەڵاتێکى دوو حیزبى و هەموو بودجە و داهاتى ئەم وڵاتە لە نێوان ئەم دوو حیزبەدا بەش دەکرێ و بڕیارى لەسەر دەدرێ، هیچ گەڕانەوەیەک بۆ مەدەنیەت و کۆمەڵگا نییە، لایەنێکى تریش ئۆپۆزسیۆنە ئەویش ئیسلامى سیاسیە ئەمانە نەک هەر دژى کۆمەڵگەى مەدەنی و خواستەکانى خەڵکی مەدەنین، بەڵکو خوازیارى دامەزراندن و سەپاندنى دەوڵەتێکى ئیسلامین لەو چەشنەى لە ئەفغانستان و ئێران و شوێنەکانى تر هەیە، لەم بەینەدا کە حەرەکەیەکى سیاسیى بمێنێتەوە ئەویش چەپە، کە بتوانێ ببێ بە بەدیل و وەزعى کوردستان لەم دەسەڵاتە نامەدەنییە بگوێزێتەوە بۆ دەسەڵاتێکى مەدەنى و سکۆلار و عەلمانى، ئەوە پلاتفۆرمى سیاسیمانە، پێمان وایە ئەو بەرنامەیە خواستى زۆربەى خەڵکى کوردستانە، بۆیە زەمینەى کۆمۆنیست و چەپبوون لە کوردستاندا زۆرە.

* بەڵام حیزبە گەورەکان پێیان وایە لە ئێستادا هەلومەرج بۆ راگەیاندنی دەوڵەت لەبار نییە، ئێوە چ شتێکى تازەتان پێیە، لە کاتێکدا وڵاتانى دەوروبەر دژى بوونى دەوڵەتى کوردین؟

– ئێمە گەر واقعیەتى سیاسیى ئەمڕۆى عێراق بخوێنینەوە دەزانین کە فرسەتى بوون بە دەوڵەتى کوردستان کراوەتەوە، لەبەر ئەوەى دەوڵەتێکى مەرکەزى نەماوە وەکو پێشوو سەرکوتکەر بێت کە ئەوە خەتەرى سەرەکى بوو، خودى ئەمریکا و سیاسەتەکانیش لە عێراقدا بۆ دابەشبوونى عێراق دەڕوات ئەمانە هەمووى فرسەتى بۆ کورد دروستکردووە، تا بتوانن دەوڵەتى سەربەخۆی کوردستان رابگەیەنن، وەلێ ئەمەش بێڕێگرى نییە و کێشە و خەتەریاتى لەپێشە، بەڵام تاکە رێگە لە بەردەم خەڵکى کوردستان و بۆ ئەوەى تووشى ئەو فەزاحەیەى عێراق نەبێت، کە ئێستا لە عێراقدا بەرپایە، ئەوەیە دەوڵەتێکى سەربەخۆ دابمەزرێ، دەوڵەتانى چواردەور گەر سەیرى تورکیا بکەین بەڵێ خەتەرێکى جدییە لەسەر کوردستان، تورکیاش دوو لایەنەیە لایەنى یەکەم ئەوەیە کەوا کێشەى ناوخۆى هەیە، گەر نیازى هێرشکردنى سەربازى هەبێت بۆسەر کوردستان ئەوا بە ئاسانى بۆى تەواو نابێت کێشەى کورد لە ناوخۆى خۆیدا زەقتر دەکاتەوە، لەلایەکى تریشەوە تورکیا خوازیارى ئەوەیە دەرگاى یەکێتیى ئەوروپاى لێبکرێتەوە گەر بیەوێ فشار بێنێتە سەر کوردستانى عێراق و بیەوێ سەربەخۆیى پێشێل بکات، ئەو دەرگایە تەواو لە خۆى دەبەستێ، تورکیا هێشتا لە کێشەى قوبرس نەجاتى نەبووە، دەتوانم بڵێم مەحدودێک لەبەردەم تورکیادا هەیە، بە نیسبەت ئێرانیش، ئێران مەسەلەکەى ئەوەیە دەیەوێ تەوازنێک لە گەڵ ئەمریکا راگرێ و تەعامل بکات، ئێران خوازیارى ئەوەیە کەوا لە ناوەراستى عێراقدا شکست بە ئەمریکا بێنێت، بەم پێیە کوردستان زۆر لە مەسەلەى سەربەخۆبوون بوون بە دەوڵەت لەم چوارچێوەدا هەڵسوکەوت دەکات، هیچ رێگە چارەیەک بۆ کورد جگە لە سەربەخۆیى چیدى نیە دواى شانزە ساڵ تەجروبە و مانەوە لەم سەرگەردانیا و چاوەڕوانى سیاسەتى ئەمریکا کە بە شوێنێک بگات، کە نەگەیشتووە و ئەمریکا خەریکى پاشەکشەى خۆیەتى، ئێستا باشترین رێگە و عاقڵانەترین رێگە ئەوەیە کە ئەم کارە بکرێت، ئەمەش پشتى بەوە بەستووە، بەرامبەر بە هەردوو حیزبى حاکمیش فشارێک بهێنرێت بۆ ئەوەى سەربەخۆیى کوردستان بکەنە واقع، بیکەنە بەدیلى فیدراڵیەت.

* ئێوە ئامادەن لەگەڵ ناسیۆنالیزمى کوردیدا لە بەرەیەکدا کۆببنەوە، چونکە لە هەمان کاتدا خەڵکێکى نەتەوەیى هەن و داواى دەوڵەتى کوردستان دەکەن؟

– ئەو شیعارەى ئێمە بەرزمان کردۆتەوە بۆ مەسەلەى دەوڵەتى کوردستان، رێگە چارەیەک یا ستراتیژیەتێک بۆ ئەوەى وەزعیەتى کوردى پێ وەڵام بدەینەوە، ئەتوانێ خواستى هەموو لایەک بێت، کە فعلەن مەسەلەى چارەنووسى کوردى پێیە و نایەوێ بکەوێتە نێو بازنەى شەڕى عێراقەوە و پێشمەرگە بنێرى بۆ جنوب، یا بۆ نمونە نایەوێ هەڕەشەى بەردەوامى تورکیاو ئێرانى لە سەر بێت دەیەوێ دەوڵەتێکى رەسمى و شەرعى بێت، بتوانێ دیفاع لە مافەکانى خۆى بکات، لێرەدا ئەو هێزوو لایەنانەى کە خوازیارى ئەم پلاتفۆڕمەن، کە پلاتفۆڕمى سەربەخۆیى کوردستانە، ئەتوانن بێن کاربکەن، کەسێک ناسیۆنالیستە یا کۆمۆنیستە یا عەلمانییە گرنگ ئەوەیە لەگەڵ سەربەخۆیى کوردستاندا بێت. بەڵام من بەدوورى دەزانم هەردوو حیزبى دەسەڵاتدار یەکێتیى و پارتى ئەم پلات فۆڕمەیان قبوڵبێت لە ئێستادا، چونکە ئەوان بەدیلى فیدراڵیان بۆ خۆیان داناوە و لەسەرى کار دەکەن، رێگریش لەبەردەم مەسەلەى سەربەخۆییدا دروست دەکەن.

* داواکردنى دەوڵەت کاڵبونەوەیەک، یاخود گۆڕانێک نییە لە فکرەى کۆمۆنستیەتدا؟

– راستە وەک بیروبۆچون ئەم مرۆڤانەى کە لەسەر ئەم ئەرزەدا دەژین هیچ شتێک جیایان ناکاتەوە، جیاوازى نییە تا سنوور جیابکەیتەوە جگە لە زمان، وەک لایەنى ئینسانى ئەوەیە کە دەبێت سنورى دەستکرد نەمێنێ، بەڵام ئەمە ئایدیایەکە لەگەڵ ئەرزى واقعدا کە تۆ مەشاکلت هەبێت، ئەبێ وەڵامێکى واقعیت هەبێ، مەسەلەى کۆمۆنیزم ئەوەیە نیازى خەڵک وەڵام دەداتەوە پێویستیەکانى ئەوکاتەت وەڵام دەداتەوە کە تێیدا دەژیت، ئێستا کوردستان پێویستى بە دەوڵەتێکى سەربەخۆیە، کە چوارچێوەیەیکى هەبێت، تا بتوانێ ژیانى ئابوورى و کۆمەڵایەتى و …هتد رێک بخات لەم پاشاگەردانى و سەرگەردانیەدا دەربچێت، ناسنامەیەکى دیاریکراوى خۆى هەبێت حەق و حقوقێکى خۆیى هەبێت مافى ئینسانەکان دیار بکرێت، هەموو ئەو شتانە هەبێت کە کۆمەڵگاى مەدەنى پێویستیەتى، فعلەن دەسەڵاتێکى مەدەنى و سکۆلارى هەبێت لە کوردستاندا، ئەو دەوڵەتەى ئێمە خوازیارین لە کوردستاندا، هەموو خواستى خەڵکک دێنێتەدى کۆمەڵێ نیاز و پرسى تر کە کۆمۆنیزم دەبێ وەڵامى بداتەوە، گەر بتەوێ هەرشتێک بکەى سەرەتا پێویستە دەوڵەتت هەبێت، بەم وەزعە سەرگەردانییەوە شانزە ساڵە تا ئێستا ئایندەیەک ئاسۆیەکمان نییە، بۆ نمونە کۆچى گەنجان ئێستا زیاتر دەبێت چونکە ئەو گەنجە نازانێ سبەینێ چى دەبێ دەسەڵات چى لێدێ چۆن ئاڵوگۆڕ دەبێ مافەکانى چۆن سەلمێندراوە یا پاسپۆرتەکەى لەکوێیە، یا چوارچێوەکەى چۆنە، ئەوەش واقیعەتە کەوا چۆن سنور جیاکراوەتەوە تۆش پێویستت بەسنورێکى جیاهەیە، ئەم داوایەى کۆمۆنیستیش نیازى ئێستا وەڵام دەداتەوە تا نەبین بە دەوڵەت، ناتوانین هیچ ئاڵوگۆڕێکى ئابورى و سیاسیى ….هتدى تێدا بکەین هەردوو حیزبى چەکدار دەمێننەوە و لە شوێنێًکەوە بودجەیەکیان بۆ دیارى دەکرێ و ئەمانیش  دابەشى دەکەن، بەشى شێر بۆ خۆیان و هیچیشى بۆ خەڵک، ئەوەش ئەو وەزعەیە کە شانزە ساڵە دەیبینین، تەنها چارەسەر کۆمۆنیزمە کە دەتوانێ کێشەى خەڵک چارەسەرکات.

اب 22, 2007 لە لایەن soran